مقدمه:
از نظر سازمان بهداشت جهانی طیف وسیعی از بیماری‌های کودکان نیاز به مراقبتهای حمایتی-تسکینی دارند که در این بین، بدخیمی‌ها از جایگاه ویژهای برخوردارند. در شرایطی که مراقبتهای حمایتی-تسکینی جامع به طور همزمان موجود نباشند، ارائه خدمات مورد نیاز، براساس شرایط بیمار لازم است. پیشگیری و مدیریت اختلالاتی همچون یبوست از جمله این اقدامات محسوب میگردد.
تعریف:
اجابت مزاج طبیعی در افراد مختلف از یکبار در روز تا دوبار در هفته متغیر است. در منابع علمی تعاریف مختلفی از یبوست ذکر شده که به‌طور کلی یبوست به تغییر عادت معمول فرد به صورت سختی یا تأخیر در دفع یا عدم دفع کامل اطلاق میگردد. براساس راهنماهای عملی موجود شدت یبوست از صفر تا چهار درجه‌بندی میگردد.
سبب‌شناسی:
علل یبوست شامل موارد زیر میباشد:
- دریافت ناکافی غذا و مایعات
- کم تحرکی
- ناشی از مصرف داروها (اوپیوئیدها، آنتی کولینرژیکها، ضدافسردگی‌ها، آنتی هیستامین‌ها، مهارکننده‌های رسپتورپنج هیدروکسی تریپتامین، ضد تشنج‌ها)
- استفاده از برخی داروهای ضد سرطان (وین کریستین)
- مسائل روانی-اجتماعی (ترس از استفاده از سرویس بهداشتی بیمارستان و...)
- مکمل‌ها (آهن، کلسیم)
- استفاده قبلی از ملین‌ها
- مشکلات موضعی مقعد (زخم، آبسه)
- اختلالات الکترولیتی (هپیوکالمی، هپیرکلیسمی)
- اثرات فشاری ناشی از تومور (فشار بر نخاع، انسداد روده)
- کم کاری تیروئید
ارزیابی:
پس از برقراری ارتباط مناسب با کودک و والدین، اخذ شرح حال دقیق، بررسی علل زمینه‌ای، ارزیابی مسائل روانی-اجتماعی و معاینه فیزیکی کامل از اصول اولیه در علت‌یابی یبوست است. به‌علت ماهیت استرس‌زای معاینه رکتوم در کودکان، فقط در مواقع ضروری و توسط پزشک ماهر، پس از ارائه توضیحات کافی، توصیه میشود. لازم به ذکر است، موارد منع معاینه رکتوم شامل ترومبوسیتوپنی، لکوپنی یا التهاب مخاط در نظر گرفته شود. در صورت صلاحدید پزشک تست‌های آزمایشگاهی و بررسی‌های تصویربرداری نیز میتواند کمک‌کننده باشند.
درمان:
درمان یبوست به دلیل عوارض زیر و به دنبال آن، کاهش کیفیت زندگی از اهمیت بالایی برخوردار است:
- بروز علائمی مثل تهوع استفراغ، بی اشتهایی، درد شکم و نفخ
- امتناع کودک از دفع مدفوع و ایجاد زخم یا فیشر مقعد و تشدید یبوست
- ایجاد اضطراب در کودک و خانواده
- بروز عوارضی مانند انسداد دستگاه گوارش، احتباس و یا عفونت ادراری
بنابراین مراحل درمانی به شرح زیر توصیه میگردد:
در قدم اول بسته به شرایط بیمار علل برگشت‌پذیر یبوست، درمان شود و سپس اقدامات لازم در جهت کنترل این علامت اعمال گردد:
1- درمان‌های غیر دارویی:
الف) تأمین شرایط مناسب برای اجابت مزاج
ب) اصلاح عادات غذایی
مصرف آب و مایعات کافی
افزایش دریافت فیبر، سبزیجات و میوه‌های ملین
باید توجه داشت گاهی در مراحل انتهایی زندگی به علت محدودیت بالینی در دریافت مایعات خوراکی، افزودن فیبر به رژیم غذایی سودمند نیست و حتی باعث تشدید یبوست میشود.
ج) افزایش فعالیت روزانه، در حد توان بیمار
2- درمان‌های دارویی: ( حتما باید تحت نظارت پزشک مربوطه باشد)
انتخاب نوع دارو براساس شرایط بیمار و شدت یبوست صورت میگیرد، این داروها شامل موارد زیر است:
الف) لوبریکانت‌ها و نرم‌کننده‌های مدفوع: داروهایی مثل پارافین مایع (روغن مینرال) و شیاف گلیسیرین باعث نرم شدن مدفوع به دنبال جذب آب و دفع راحت آن میشوند؛ بنابراین برخلاف سایر ملین‌ها درد شکمی و نفخ ایجاد نمیکنند.
لازم به ذکر است موارد منع معاینه رکتوم و مصرف شیاف در کودکان مبتلا به سرطان مدنظر قرار داده شود.
ب) ملین‌های محرک: مثل سنا و بیزاکودیل با افزایش ترشح مایع به داخل روده و افزایش تحریک حرکات دودی روده عمل میکنند. این داروها سریع الاثر بوده و در یبوست‌های گذرا به صورت دوز واحد قابل استفاده میباشند.
ج) ملین‌های اسموتیک: مثل لاکتولوز، پلی اتیلن گلیکول، هیدروکسید منیزیوم (شیر منیزی) و سوربیتول با جذب مایع به داخل روده باعث نرم شدن مدفوع و تحریک حرکات دودی روده میشوند. لاکتولوز اغلب اولین انتخاب بوده و همراه با شیر یا آب میوه قابل استفاده است، اما ممکن است موجب کرامپ شکمی شود.
د) ملین‌های حجم‌دهنده: شامل پسیلیوم، متیل سلولوز، فیبرهای طبیعی، گرانولهای گیاهی و پلیمرهای صنعتی هستند. لازم به ذکر است در درمان یبوست کودکان، نقش عوامل حجم‌دهنده، به جز فیبرهای طبیعی به خوبی اثبات نشده است.
نکات کلیدی:
- گاهی لازم است از ترکیب دو یا چند نوع ملین برای درمان یبوست جهت نرم شدن مدفوع و افزایش حرکات دودی روده استفاده شود.
- با توجه به شیوع نوتروپنی و ترومبوسیتوپنی در کودکان مبتلا به سرطان، مصرف شیاف‌ها و انجام انما در این بیماران محدودیت دارد.
** قرص بیزاکودیل با توجه به عارضه کرامپ شکمی در اکثر بیماران مبتلا به سرطان توصیه نمیشود.
